Məhz bundan sonra azərbaycanlılar başa düşdülər ki… – Oskanyanbackend

Məhz bundan sonra azərbaycanlılar başa düşdülər ki… – Oskanyan

“Sivilitas” Fondunun təsisçisi, 1998-2008-ci illərdə Ermənistanın xarici işlər naziri olmuş Vardan Oskanyan məqalə yazıb.

Hokm.az Teleqraf.com-a istinadla “Danışıqlar üçün imperativ gündəlik” adlı məqalənin Azərbaycan cəmiyyəti üçün də maraq doğura biləcəyini nəzərə alaraq onu kiçik ixtisarla təqdim edir.

Gələn xəbərlərə əsaslansaq, Minsk qrupu çərçivəsində Qarabağ danışıqlarının tezliklə yenidən başlayacağını güman edə bilərik. 44 günlük müharibə nəticəsində status-kvonun başdan-ayağa dəyişdiyini nəzərə alsaq, bu prosesin necə inkişaf edəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Hətta, həmsədr ölkələrin təcrübəli diplomatları üçün belə bu gün hansı mövqeni tutmaq və xüsusən bu yeni prosesin başladığında nəyi elan edəcəklərinə qərar vermək çətindir.

Bir tərəfdən bu gün Qarabağda rus sülhməramlılarının olmasını və əlbəttə, bu ölkənin siyasi müstəvidə möhkəmlənmiş mövqeyini nəzərə alsaq, çətin ki, üç həmsədr ölkənin masada mövqeləri əvvəlki kimi ardıcıl olsun. Digər tərəfdən, həmsədr ölkələr tərəfdələrin danışıqlar prosesində mövqeyini bilmirlər.

Bu ilk vacib görüşdə təqdim ediləcək erməni tərəfinin mövqeyi danışıqların bütün sonrakı gedişində hansı sənədli məzmunun formalaşdırılacağını və sabitləşəcəyini əhəmiyyətli dərəcədə müəyyən edəcək.

Fəaliyyət göstərdiyi son 25 il ərzində Minsk qrupu Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli üçün beş təklif təqdim edib. Bu beş təklifin hər biri, istisnasız olaraq, Qarabağ məsələsində dövrün Ermənistan hakimiyyətinin prinsip və siyasətini əks etdirirdi.

Levon Ter-Petrosyanın Qarabağ siyasəti o günlərdə Ermənistanın mövcud və görünən ümumi potensialının, beynəlxalq və geosiyasi hadisələrə qarşı qeyd-şərtsiz realizmi ilə birlikdə ayıq şəkildə qiymətləndirilməsinə əsaslanırdı. Ter-Petrosyan əmin idi ki, “Soyuq müharibə”dən sonrakı beynəlxalq əhval-ruhiyyə elədir ki, Azərbaycandan kənarda Dağlıq Qarabağın tam öz müqəddəratını təyin etmək mümkün deyil. Bu səbəbdən, bir xalq olaraq, Qarabağ probleminin tam həllini tələb etsək, Azərbaycanın daxilində yüksək muxtariyyətlə barışmalıyıq, əgər olmasa, mərhələlərlə getməliyik.

Maraqlıdır ki, 1997-ci ildə Minsk qrupu bizə Levon Ter-Petrosyanın məntiqini tam əks etdirən ardıcıl iki sənəd təklif etdi. Birincisi, Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində yüksək muxtariyyət verən “paket” idi. Dərhal Ermənistan və Dağlıq Qarabağ tərəfindən rədd edildi və sonradan statusu aydınlaşdırılmadan ərazilərin “mərhələli” şəkildə geri qaytarılması Ter-Petrosyan daha sonra istefasının səbəblərindən biri olan ən az şər hesab edildi.

Robert Köçəryanın Qarabağ siyasəti Ermənistan Respublikasının mövcud imkanlarına deyil, mümkün gələcək potensialına söykənirdi və onun beynəlxalq siyasətdəki ciddi praqmatizmi ilə birləşdirildi. Köçəryan əmin idi ki, idarəçilik məsələlərində çox məqsədyönlü və mütəşəkkil olmaqla, indiki şəraitdə inkişafı təmin etmək və danışıqlar prosesində daha əlverişli mövqedən çıxış etmək mümkündür. Bu praqmatizm, o günün geosiyasi hadisələrini və meyllərini, eləcə də əsas aktorların əhval-ruhiyyəsini düzgün qiymətləndirərək, şəxsi inancının əksinə olaraq, Qarabağ nizamlanmasına həddindən artıq tələblər qoymaması ilə ifadə olunurdu. O günlərin erməni tələbləri belə idi. a) Dağlıq Qarabağ və Azərbaycan arasında üfüqi əlaqə, b) Dağlıq Qarabağın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, c) Dağlıq Qarabağ və Ermənistan arasında fasiləsiz əlaqə.

Maraqlıdır ki, Köçəryanın on il ərzində Minsk Qrupu üç təklif irəli sürdü – Qarabağla Azərbaycan arasında üfüqi əlaqə təklif edən “ümumi dövlət”; Qarabağın Ermənistanın suverenliyinə verildiyi “Ki-Vest” və nəhayət, Qarabağın gələcəkdə referendum keçirmək ehtimalı ilə Azərbaycandan kənarda aralıq statusu aldığı “Madrid sənədi”.

Serj Sərkisyanın dövrü əsasən Köçəryanın praqmatizminin qismən inersiya hissəsi, qismən də təşəbbüsün davamı idi. Bu müddət ərzində heç bir yeni sənəd doğulmadı, ancaq Madrid sənədində, ehtimal ki, Madrid sənədinin mərhələli versiyası olan “Lavrov planı” da daxil olmaqla yalnız Madrid sənədində müxtəlif dəyişikliklər baş verdi.

Paşinyanın hakimiyyətinin ilk dövründə Qarabağ məsələsindəki mövqeyi qeyri-müəyyən və xaotik idi. Təəssüf ki, əvvəlkilərdən heç kimlə məsləhətləşmək istəmədi. Özünü “əgər siz hara getdiyinizi bilmirsinizsə, heç vaxt azmayacaqsız” aldadıcı dairəsində tapdı. Buna görə də heç bir zaman özünə yanlış yoldan getdiyini soruşmağa ehtiyac duymadı.

Bir müddət sonra Paşinyan məsələnin həllinin Ermənistan, Qarabağ və Azərbaycan xalqları üçün məqbul olması fikrini formalaşdırdı. Bir çox tənqidçilər və şərhçilər iddia edirlər ki, müharibənin başlamasının səbəblərindən biri Paşinyanın “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” ifadəsi idi. Düşünürəm ki, Azərbaycanı məsələnin danışıqlar yolu ilə həllinin mümkünsüzlüyünü əsaslandırmağa sövq edən onun ideyası idi. Azərbaycanlılara görə, bu, sinizm və əsassız idealizmin birləşməsi idi.

Müharibədən sonrakı dövrdə Paşinyanın sinizmi və idealizminin bu birləşməsi Minsk qrupu çərçivəsində danışıqların yenidən başlanması ehtimalı ərəfəsində yeni təzahürlər alıb. Bu, sinizm itkilərimizi qiymətləndirməməkdə və rədd etməkdə özünü göstərir.

  •  (0)
  •  (1)