Pandemiya və xüsusi karantin dövrü iş, təhsil, səyahət və s. vərdişlərimizi dəyişərək həyatımıza yeni forma və məzmun gətirdi. Bu prosesin meydana çıxardığı mövcud vəziyyət həyatın bütün sahələrində yenilikləri zərur edir.
Risk fenomeninin davamlılığı
Hokm.az xəbər verir ki, Türkiyənin Üsküdar Universitetinin Sosiologiya kafedrasının müdiri, sosiologiya elmləri doktoru, professor Əbülfəz Süleymanlı trend-ə deyib ki, yoluxma ehtimalı davam etdikcə insanlar arasında fərdi və sosial risk faktorunun daha çox özünü büruzə verəcəyini proqnozlaşdırmaq olar. Belə ki, insanlar xəstə olmasalar belə, özlərini əvvəlki dövrlərə görə daha çox risk altında olmuş kimi hiss edəcəklər və sosial münasibətlər sistemini də buna uyğun olaraq tənzimləyəcəklər. Bu hiss cəmiyyətdə, insanlar arasında bir-birinə etimadsızlığın artmasına səbəb ola bilər. Digər tərəfdən, cəmiyyətin ümumi sosiallaşma formalarından fərqlənən yeni sosial həmrəylik formalarının ortaya çıxmasının mümkünlüyünü də proqnozlaşdırmaq olar.
Ara məsafə mədəniyyətinə uyğunlaşmaq
Sosioloq bildirib ki, ara məsafə və gigiyena qaydalarına əməl etməyin təsiri bu dövrdən sonra da hiss olunmaqda davam edəcək:
“Əlbəttə, bizim kimi daha yaxın sosial ünsiyyət vərdişlərinə sahib olan cəmiyyətlər üçün bu vəziyyətin davamlılığına alışmaq bir o qədər də asan olmayacaq. Ancaq müəyyən bir müddətdən sonra həm fərdi, həm də ətrafımızdakı insanların sağlamlığının qorunması üçün bir-birimiz arasında məsafənin saxlanılması mədəniyyəti həyatımızın normasına çevriləcək. Bununla əlaqədar olaraq, böyük şəhərlərdə insanların asudə vaxtlarını keçirmələri üçün yaxın təmas və infeksiyaya yoluxma ehtimalının az olduğu park kimi açıq hava məkanlarının sayının çoxalacağını təxmin edə bilərik. Bundan başqa, “ağıllı şəhər” layihəsi çərçivəsində insanlarda yoluxma ehtimalını azaldan texnoloji yeniliklərin tətbiqinin şahidi olacağıq”.
Yeni istehlak vərdişləri
Mütəxəssisin sözlərinə görə, pandemiya dövründə insanların düşüncə və davranışlarındakı dəyişiklik onların istehlak vərdişlərinə də təsir etdiyi müşahidə olundu. Müxtəlif ölkələrdə aparılan araşdırmalar fərdlərin gündəlik yaşayış vərdişlərini karantin şəraitinin yaratdığı məhdudiyyətlərə və yeni şəraitə görə dəyişdiklərindən, insanların karantin dövründə yeni qərarlar verməyə başladığından xəbər verir: “Bu qərarlar arasında xüsusilə Qərb ölkələrində insanların istehlak vərdişlərini yenidən nəzərdən keçirdikləri, bahalı istehlak mallarından imtina etdiklərinə dair faktlar mövcuddur. Lakin buradan yola çıxaraq insanların bundan sonrakı dövrdə lüzumsuz istehlak vərdişlərindən tamamilə imtina edərək daha minimalist (sadə) həyat tərzinə üstünlük verəcəyini iddia etmək də çox optimist bir yanaşma olardı. Sosial-iqtisadi sistemdə yaşayırıq və bunun qısa zamanda dəyişməsi mümkün deyil. Lakin yenə də əvvəlki dövrə görə fərdlər daha sadə və təmkinli istehlak davranışı nümayiş etdirəcəklər”.
Rəqəmsal texnologiya və virtuallaşma daha da güclənəcək
Professor əlavə edib ki, pandemiyadan sonra rəqəmsal texnologiya və virtuallaşma daha da artacaq. İş və təhsil həyatının, alış-verişin, mədəniyyət və incəsənət fəaliyyətlərinin sürətlə virtuallaşdığı bu dövrdən sonra yeni iş formaları ilə fəaliyyət göstərmə zərurət halını alacaq.
Bu mənada rəqəmsal texnologiyaların daha geniş yayılacağını qeyd edən Ə.Süleymanlı qeyd edib ki, rəqəmsallaşma pandemiya elan olunmadan əvvəl də həyatımızda əhəmiyyətli yer tuturdu. Bununla yanaşı, pandemiya dövründə virtual iş formalarının və evdən elektron ticarətin təşkilinin əhəmiyyətinin dərk olunması bu prosesi daha da sürətləndirdi: “Pandemiya zamanı vərdiş halına gələn virtual iş və istehlak davranışları, pandemiyadan sonra bir çox iş sahəsində və təhsildə əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməkdə davam edəcək. Qətiyyətlə deyə bilərik ki, postkoronavirus dövründə infrastrukturasını rəqəmsal dəyişikliyə daha tez uyğunlaşdıran ölkələr bu prosesdən daha qalib formada çıxacaqlar.
Bu mənada, məcburi karantin dövrü bizə elə təcrübələr qazandırdı ki, daha əvvəl, hətta təxmin etmədiyimiz şeylərin həyata keçməsinin əslində çox sadə olduğunu gördük. Misal üçün, böyük şəhərlərdə tıxacda və yaxud hava limanının gözləmə salonunda keçirdiyimiz vaxtın onlayn telekonfrans vasitəsilə necə səmərəli istifadə edə biləcəyimizi təcrübədən keçirdik. Bu təcrübələr artıq qalıcı olacaq. Lakin sosial bir varlıq olan insanın canlı ünsiyyət kimi tələbatını ödəmək üçün iş yerinə gedib-gəlmək, dostları ilə görüşmək, müəllimləri və tələbə yoldaşları ilə bir araya gəlmək, mağazalarda alış-veriş etmək kimi ehtiyacı da var. Bu mənada, bir balans təsis olunacaq və üz-üzə canlı ünsiyyəti də ehtiva edən hibrid iş və təhsil sistemi tətbiq olunacaq.
Dünyanın qloballaşma tempi və sürəti pandemiyadan sonra ləngiyəcək?
Ə.Süleymanlı bildirib ki, yeni növ koronavirusun sürətlə pandemiyaya keçməsinin əsas səbəblərindən biri kimi insanların çox sıx və intensiv səyahət etmələri göstərilir. Onun sözlərinə görə, hər il dünyada təxminən 4,3 milyard insan təyyarə ilə səyahətə çıxır, 1,3 milyard insan isə müxtəlif vasitələrlə turistik səyahət edir. Mütəxəssislər tərəfindən ekoloji təhlükəsizlik baxımından texnoloji yeniliklərlə sürəti bir qədər də artmış qloballaşan dünyanın tempinin yavaşıdılması haqqında davamlı xəbərdarlıq edilirdi: “Pandemiya dövründə məcburi izolyasiyaya görə şəhərlər və ölkələr arasında səyahətlərin edilməsi bir anda kəsildi və ən yaxşı halda məhdudlaşdırıldı. Bu hal qlobal istiləşmənin və ekologiyanın çirklənməsinin qarşısının alınmasına müsbət təsir göstərdi. Risk faktorunun davam etdiyi müddətdə, bundan sonrakı dövrdə də insanların səyahətlərə, xüsusilə ölkələrarası səyahhətlərə mümkün olduğu qədər daha az çıxacaqlarını ehtimal edilir. Bu mənada dünyanın qloballaşma tempinin yavaşlayacağını təxmin edə bilərik”.
Ekoloji mövzular prioritet olacaq
Ə.Süleymanlı deyib ki, ekologiya və ətraf mühitin çirklənməsi ilə bağlı problemlər daha çox gündəmimizdə yer alacaq. Xüsusilə, ekoloji yenilikləri özündə cəmləşdirəcək sahələr bu dövrdən sonra əhəmiyyətini artıracaq. Bərpa olunan enerji mənbələrinə daha çox üstünlük veriləcək.
Şəhərlərdən kəndlərə miqrasiyanın sürətlənməsi
Sosioloqun fikrincə, ara məsafəyə riayət olunmanın çətin olduğu böyük meqapolislərdən kənd və qəsəbələrə miqrasiya prosesi vüsət alacaq. Kənd tipli yaşayış məntəqələrində isə texnologiya infrastrukturu böyük şəhərlərlə eyni səviyyəyə çatdırılacaq. Fərdlər, şirkətlər və dövlətlər bu yeniliklərə nə qədər tez uyğunlaşsa və inkişaf strategiyalarını yeni dövrün tələblərinə uyğun tərzdə qursalar, bu prosesdən daha qalib formada çıxacaqlar.
Səhiyyə sahəsinə investisiya qoyuluşu artacaq
Ə.Süleymanlı qeyd edib ki, pandemiya dövründə insan sağlamlığının və dövlətlərin səhiyyə infrastrukturunun nə dərəcədə əhəmiyyəti olduğu çox açıq formada özünü büruzə verdi. Bundan sonrakı dövrdə artıq dövlətlərin təhlükəsizliyi və inkişaf səviyyəsi iqtisadi sfera və hərbi sahəylə yanaşı, səhiyyə sisteminin dayanıqlılığı ilə də ölçüləcək. Bu mənada, xüsusilə səhiyyə sektorunda investisiya qoyuluşunun artması ilə yanaşı, antivirus avadanlığı və uzaqdan idarəetmə sistemləri kimi süni intellekt yönümlü iş sahələrinə tələbatın artacağını da proqnozlaşdırmaq olar.
